Volgens Leo Lucassen is er geen rationele grond voor de angst voor migratie

Politieke partijen zien migratie als probleem. Maar daar is eigenlijk geen reden voor, betoogt Leo Lucassen, directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. 

Dit opinie-artikel verscheen eerder via Trouw.
Lees hier het volledige artikel of lees hieronder verder.

Afgaand op de programma’s voor de komende verkiezingen blijkt ‘grip’ het nieuwe toverwoord bij het thema migratie. Hoewel de buitengrenzen van de Europese Unie hermetisch worden afgesloten en de aantallen asielzoekers sinds 2015 gestaag dalen naar het niveau van voor de ‘vluchtelingencrisis’ is met name de VVD, bij monde van woordvoerder Bente Becker, al maanden bezig de kiezers voor te houden dat Europa, en Nederland in het bijzonder, wordt bedreigd door massa-immigratie uit Afrika en Azië.

Zo steunde die partij, samen met het CDA en SGP, onlangs een motie van Baudet die het kabinet oproept om ngo’s die mensen redden in de Middellandse Zee te criminaliseren. Hun activiteiten zouden namelijk een aanzuigende werking hebben op migranten die vanuit Libië en Tunesië de oversteek naar Europa wagen. Dat wetenschappelijk onderzoek het idee van een ‘pendeldienst’ herhaaldelijk naar de prullenbak heeft verwezen en het aantal asielzoekers uit Afrika al decennia bijzonder laag is, doet er niet toe. Het klinkt stoer en geeft menig kiezer het idee dat er wordt doorgepakt.
Dat geldt ook voor het integratiebeleid voor degenen die bij gratie Gods mogen blijven. Zo staat de ‘Migratie en integratie’-paragraaf van de liberalen vrijwel volledig in het teken van de bedreiging die asielzoekers zouden vormen voor ‘onze’ cultuur en levenswijze. Hoewel onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en vele anderen keer op keer laat zien dat de meeste vluchtelingen – juist gevlucht voor dictaturen en geweld – die rechtsstaat en de eraan verbonden waarden juist bijzonder op prijs stellen.

Onmaatschappelijken
In plaats van statushouders zo snel mogelijk als volwaardige burger op te nemen, stelt de VVD voor hen onder een bevoogdend en bestraffend regime te plaatsen en pas als burger te erkennen als ze bewezen hebben dat ze zich ‘onze waarden’ eigen hebben gemaakt.
Dus statushouders niet ‘zomaar’ een woning bieden, maar vasthouden op ‘speciale integratielocaties’ alwaar ze een ‘intensief inburgeringstraject’ moeten doorlopen. Een vrijheidsbenemend beleid dat nog het meest doet denken aan heropvoedingskampen van ‘asocialen’ of ‘onmaatschappelijken’ voor en na de Tweede Wereldoorlog.
Daarmee zijn de liberalen een behoorlijk eind in de richting van radicaal-rechts opgeschoven, terwijl de kloof met de linkse partijen juist een stuk groter is geworden. Want hoewel ook die laatste migratiecontrole (‘grip’) hoog in het vaandel voeren, verschillen de toon en context aanzienlijk. Zo pleiten GroenLinks en D66 voor legale mogelijkheden voor Afrikaanse arbeidsmigranten om in Europa te werken.

Een opener visie
Dat laatste gebeurt nu ook al, denk aan de tomatenteelt in Zuid-Italië, maar dan legaal en zonder uitbuiting en rechteloosheid. Daar mogen veel haken en ogen aan zitten, maar dit streven getuigt van een opener visie die migratie niet louter als een probleem, maar ook als een oplossing ziet. De PvdA laat zich niet uit over laaggeschoolde arbeidsmigratie van buiten de EU, maar benadrukt wel het belang van een humane en ruimhartige behandeling van asielzoekers, ingebed in een bredere visie op internationale solidariteit. Bovendien gaat het programma van de sociaaldemocraten uitgebreid in op de bestrijding van uitbuiting van Oost-Europese arbeidsmigranten.
Zo ook de SP, maar zij interpreteren die solidariteit net wat anders. De socialisten willen het vrije verkeer van personen namelijk aan banden leggen en opnieuw een stelsel van werkvergunningen invoeren. Merkwaardig voor een partij die haar pijlen doorgaans op kapitaal en niet op arbeid richt, maar dat terzijde.
Bij de christelijke partijen valt verder op dat zij, net als de VVD, asielmigratie in tamelijk zorgelijke en alarmistische termen afschilderen. Volgens hen is het integratiebeleid te vrijblijvend en omdat veel van deze nieuwkomers cultureel te ver van ons af zouden staan (lees: moslims), kunnen ze alleen door een verplichtend integratietraject echte burgers worden.

Drie gezichten
Waar het migratie betreft kent het politieke landschap dus drie gezichten. Aan de ene kant de VVD, PVV en FvD, die het liefst geen enkele asielzoeker deze kant op zien komen, terwijl aan de andere kant de meeste linkse partijen ook de positieve kanten van migratie onderstrepen en voor een ruimhartig vluchtelingenbeleid pleiten. Daar tussenin zitten het CDA en de ChristenUnie, die worstelen met de vraag hoe de christelijke naastenliefde te verenigen met de angst voor migranten.
Los van die verschillen valt de enorme blikvernauwing op in bijna alle programma’s, waarbij migratie is teruggebracht tot asielzoekers en uitgebuite Oost-Europeanen. De meerderheid van de duizenden mensen die zich hier maandelijks vestigen en weer vertrekken is namelijk een mix van Nederlanders, buitenlandse studenten, en vaak wat hoger opgeleide Europeanen uit de buurlanden, maar ook uit andere continenten.

Xenofobe proefballon
Zonder hen zou de Nederlandse (kennis)economie, maar ook de culturele dynamiek er een stuk slechter voorstaan. En een bedrijf als ASML had zich dan allang elders gevestigd. Dat weten partijen als de VVD natuurlijk best, maar uit electorale overwegingen laten met name de liberalen de ene na de andere xenofobe proefballon op, die vooral de meest kwetsbare nieuwkomers treft.
Nu mag je als politieke partij best vinden dat de grenzen dicht moeten en we geen asielzoekers meer op moeten vangen, maar doe dat dan wel op grond van feiten in plaats van gemakkelijke onderbuikgevoelens de vrije loop te laten. En zeg er bovendien eerlijk bij wat de gevolgen van zo’n beleidskeuze zijn. Zeker in deze tijden van nepnieuws is het publieke debat en de democratie gebaat bij een rationeel debat en het zou politici juist sieren als ze weigeren mee te huilen met de wolven in het extreemrechtse bos.